Τι πρόσφερες εσύ σήμερα για την δημοκρατία;

Γράφει ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος

Ξέρεις ποιο είναι το βαθύτερο πολιτικό πρόβλημα στην Ελλάδα; Η έλλειψη συστηματικής παιδείας και εκπαίδευσης ως προς το δημοκρατικό φαινόμενο. Εδώ, όταν κάποιος αναφέρεται στην δημοκρατία το πράττει για να χαρακτηρίσει την αντιδημοκρατική συμπεριφορά κάποιου άλλου και ποτέ για να ορίσει σαφώς τις συνθήκες της δημοκρατίας που εννοεί και υπηρετεί ο ίδιος.

Η δημοκρατία ως διαδικασία και όχι κατάσταση αποτελεί μια θεσμική, κοινωνική συνθήκη υπό διαρκή αναθεώρηση. Ο Πολιτικός Αγωνισμός – στον οποίο συχνά-πυκνά αναφέρομαι – μέσα στην κοινωνία, που διαμορφώνει αναφερόμενες πολιτικές ταυτότητες και τάξεις πραγμάτων, είναι εκείνος ο «μεγα-θεσμός», ο οποίος κατασκευάζει το σχήμα της δημοκρατίας, εντός της οποίας αναπτύσσονται και αποκρυσταλλώνονται οι επιμέρους κοινωνικοπολιτικοί θεσμοί και οι οικονομικές σχέσεις – πάντα υπό αναθεώρηση, μετά από Social Reflexion.

Η ριζοσπαστικοποίηση της πλουραλιστικής δημοκρατίας – στην οποία επίσης συχνά αναφέρομαι – αποσκοπεί όχι στην συναίνεση με την έννοια της συμφιλίωσης της ελευθερίας με την ισότητα ή του κεφαλαίου με την εργασία αν προτιμάς, με μαρξιστικούς όρους, ούτε βέβαια στην καθυπόταξη της ελευθερίας στην ισότητα ή το αντίστροφο, αλλά στην ανάπτυξη ενός πολιτικού πλαισίου (μεγα-θεσμός) που θα εσωτερικεύει την σχέση ελευθερίας –ισότητας ως παράδοξο που απαιτεί διαρκώς εναρμονισμό με επιμέρους θεσμικά, ασφαλώς, μέσα. Έτσι κάθε κίνηση για διεύρυνση της ισότητας θα πρέπει να αντισταθμίζεται νομοθετικά με ενίσχυση της ελευθερίας. Θεσμοί ισότητας, για παράδειγμα, που δεν περιέχουν το δικαίωμα επιλογής και δεν διαμορφώνουν συνθήκες επιλογής δεν ικανοποιούν ούτε τους όρους ύπαρξης της πολιτικής, ούτε εκείνους μιας καθολικά σεβαστής ηθικής.

Μέσω αυτής της διαδικασίας κάθε ειρηνική επίλυση, κάθε κοινωνικής σύγκρουσης, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ηγεμονική επιτυχία των κυβερνώντων κατά την πολιτική διαπραγμάτευση του παραδόξου της δημοκρατίας – όχι συμφιλίωσης, αλλά προσωρινού εναρμονισμού αντιτιθέμενων συμφερόντων μεταξύ ισότητας και ελευθερίας, επί του συγκεκριμένου αντικειμένου (ζητήματος) της διένεξης. Με αυτή την έννοια η δημοκρατία δεν είναι ένας «μεγα-θεσμός» που έρχεται να εξαλείψει τις κοινωνικές διαφορές, προτάσσοντας μια εξωτερική ηθική, ανάγκη ή ιδέα προς την κοινωνία, ούτε έρχεται να υποστηρίξει την μεταμοντέρνα άποψη πως κάθε απόπειρα συμφιλίωσης των αντιτιθέμενων συμφερόντων στην κοινωνία είναι μάταιη . Δεν υπάρχει, φίλοι, δεξιοί, νεοφιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες πλουραλισμός δίχως έκδηλο κοινωνικό ανταγωνισμό. Μην πλανάστε και μην εξαπατάτε τους συμπολίτες σας! Ο πλουραλισμός δεν ισοπεδώνει τις κοινωνικές διαφορές. Αν το επιχειρεί είναι απάτη, μέσω της οποίας η πολιτική αντικαθίσταται έμμεσα και πονηρά ή υποσυνείδητα από κάποια υπερβατική ηθική και αυταρχική εξουσιαστική αρχή.

Η δημοκρατία για την οποία σου μιλώ και την οποία υπηρετεί η δική μου προσωπικότητα, μέσω του κονστρουκτιβιστικού πραγματισμού, δεν στηρίζεται στον ηθικισμό, στον ιδεαλισμό ή στην δικτατορία, δεν αναφέρεται στην εξάλειψη της βίας στην κοινωνία και ούτε αποτελεί μια αφήγηση για την εξάλειψη της βαρβαρότητας στον κόσμο, παρότι θεωρεί πολύ θετικό για την κοινωνία την διάδοση αναρχικών και κομμουνιστικών ιδεωδών, που διαπραγματεύονται ακριβώς αυτό, κριτικάροντας την απάνθρωπη διάσταση της πατριαρχίας και του καπιταλισμού! Η (δική μου) ριζοσπαστική έκφραση του δημοκρατικού φαινομένου είναι πραγματισμός στο βαθμό που δεν εκφράζει κάποια εξωτερική, τεχνοκρατική ή αφηρημένα ιδεολογική λύση στις κοινωνικές αντιθέσεις, αλλά τις καθιστά πρόβλημα απόλυτα συνυφασμένο με τον ηθικισμό και την θυματοποιητική αφήγηση κάθε πλευράς. Για παράδειγμα, ο εργαζόμενος θα υπηρετήσει το συμφέρον του, εντός ασφαλώς μιας μη-επαναστατικής διαδικασίας, όχι νοιώθοντας θύμα του κεφαλαιούχου / εργοδότη του, αλλά αντιλαμβανόμενος την ιδιαίτερη μορφή του καπιταλισμού που τον μεταβάλει αντικειμενικά σε θύμα. Πολιτική δεν κάνουν τα θύματα, αλλά όσοι δεν επιθυμούν να είναι θύματα και δεν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σαν θύμα!

Πολιτική κάνουν όσοι αποδομούν τα συστήματα ηγεμονίας, αναλύοντας τους θεσμούς τους, δηλαδή τα συστήματα αποκλεισμού (τους) και όχι όσοι πιστεύουν πως είναι εφικτή η επίτευξη μιας κάποιας καταναγκαστικής συναίνεσης. Αυτή είναι η κρίσιμη διαφορά της Ευρωπαϊκής Αριστεράς από την Σοσιαλδημοκρατία. Προσπάθησε να καταλάβεις πως η σύγχρονη Αριστερά στην Ευρώπη ΔΕΝ πολιτεύεται στη βάση του ορθολογισμού της υπερβατικής καντιανής οικουμενικής ηθικότητας, όπως δεν αποδέχεται ως μορφή αποκλεισμού την δικτατορία του προλεταριάτου. Ουσιαστικά η Ευρωπαϊκή Αριστερά – όπως τουλάχιστον την αντιλαμβάνομαι και στο βαθμό που εκφράζω τον πυρήνα του στοχασμού της – δεν πιστεύει στις τελικές λύσεις, όπως δεν πιστεύει πως η οικονομία διαθέτει αντικειμενικές λύσεις για τα κοινωνικά προβλήματα ή την αγορά. Δεν πιστεύει επίσης πως υπάρχει τρόπος εξάλειψης της βίας και της πολλαπλής μορφής κοινωνικών συγκρούσεων. Δεν πιστεύει πως οι τάξεις ορίζονται από μια εξωτερική προς την κάθε συγκεκριμένη κοινωνία αντικειμενικότητα. Οι τάξεις είναι ένα πολιτικό φαινόμενο που αποκρυσταλλώνεται και μεταβάλλεται σύμφωνα με την μορφή του κοινωνικού ανταγωνισμού στη συγκεκριμένη κοινωνία. Η πάλη των τάξεων – με την μαρξιστική έννοια – είναι που διαμορφώνει παραδόξως τις ίδιες τις τάξεις.

Άρα, το θεμέλιο της δημοκρατίας είναι η ανάδειξη και όχι το «πνίξιμο» του κοινωνικού ανταγωνισμού. Αυτό γίνεται δια του πολιτικού αγωνισμού. Όποιος επιχειρεί να στραγγαλίσει, διασκεδάσει ή υποβαθμίσει τον κοινωνικό ανταγωνισμό, τις κοινωνικές διαφορές, τα αίτια του αποκλεισμού στην κοινωνία – που δεν είναι αποκλειστικά προϊόντα της καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής – είναι συνειδητά ή υποσυνείδητα εχθρός της ίδιας της δημοκρατίας. Η Ευρωπαϊκή Αριστερά δομεί την πολιτική της προσωπικότητα ΥΠΕΡ-ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΩΝΤΑΣ την σχέση ελευθερία-ισότητα στην συγκυρία κάθε κοινωνικής διένεξης και επ’ αυτού διαμορφώνει ένα πλαίσιο αποκλεισμού, στη βάση αυτού που κάθε κοινωνία θεωρεί κατάφορη αδικία.

Το ξαναλέω, από αυτό δεν προκύπτει συναίνεση, αλλά μερική και στιγμιαία ανοχή, που προσφέρει σταθερότητα στο σύστημα (μια χώρα, μια ευρωπαϊκή δομή κλπ.) το οποίο γενικά είναι κατ’ ουσίαν ασταθές και χαοτικό. Η δημοκρατία δεν πρέπει να φοβάται το χάος, οφείλει να είναι απολύτως συμφιλιωμένη με αυτό. Αυτό (η αστάθεια) είναι ο κανόνας, όπως ο κανόνας της καπιταλιστικής ανάπτυξης είναι οι οικονομικές κρίσεις (συσσώρευσης). Το ζήτημα είναι πώς πολιτικοποιείται αυτό. Λειτουργεί υπέρ μιας ελίτ και υπέρ του κεφαλαιοκράτη, ή υπέρ της αναδιανομής από πάνω προς τα κάτω και υπέρ της αναδιοργάνωσης των θεσμών και της παραγωγής σε μια διευρυνόμενη βάση κοινωνικής ισότητας – τουλάχιστον με την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης; Αν συμβαίνει το δεύτερο η σταθερότητα (πάντα ως εξαίρεση) θα επιτευχθεί συντομότερα και δίχως εξοντωτικό πόλεμο. Αν όχι, η κοινωνική σύγκρουση θα είναι δραματική … και εάν αυτή δεν οδηγήσει στην λαϊκή επανάσταση και στην εγκαθίδρυση κάποιας μορφής δικτατορίας του προλεταριάτου, θα οδηγήσει στον φασισμό και σε μορφές κρατικού ή υπερεθνικού ολοκληρωτισμού, όπου θα είσαι φυσικά ελεύθερος να διαδηλώνεις αποκλειστικά την πίστη σου στο καθεστώς εκμετάλλευσής σου!

Συνεπώς, η δημοκρατία την οποία υπερασπίζομαι είναι μια συνθήκη (πάντα) προσωρινής σταθερότητας και ειρήνης, βασισμένης σε ένα σχετικό πάντα αλλά γενικευμένο αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης, ενώ αυτή (η δημοκρατία) είναι καλά συμφιλιωμένη με την έννοια του χάους. Δεν το φοβάται, το διαχειρίζεται θεσμικά υπέρ των συμφερόντων της πλειονότητας του λαού και σύμφωνα με τον τρόπο που αυτός αντιλαμβάνεται το συμφέρον του. Επ’ αυτού αναπτύσσεται ο πολιτικός αγωνισμός, έτσι ώστε να προσδώσει νόημα στο συμφέρον με διαφορετικά και συγκρουσιακά ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Όμορφα!!! Ποιος έχει αντίρρηση; Μα, αυτός που δεν πιστεύει στην πραγματικότητα στην δημοκρατία, παρότι όλο αυτήν επικαλείται για πολιτική νομιμοποίηση.

Η δημοκρατία αυτή δεν είναι η αφήγηση της μιζέριας, ούτε ωστόσο η αφήγηση της απόλυτης ικανοποίησης του συμφέροντος. Είναι η αποδοχή πως ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι με μια πολιτική επιλογή, καθώς η απόφαση υπέρ αυτής της συγκεκριμένης λύσης γίνεται σε βάρος μιας άλλης. Αυτό με τη σειρά του πολιτικοποιεί εκ νέου το πρόβλημα, αναζητώντας μια κοινωνικά δικαιότερη λύση και… πάει λέγοντας, συστήνοντας αυτό που αποκαλούμε κοινωνική πρόοδο. Με αυτή την έννοια το ερώτημα σήμερα στην Ελλάδα θα έπρεπε να είναι: Τι πρόσφερες εσύ σήμερα για την δημοκρατία; Για να πράξεις κάτι που θα απαντούσε θετικά σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να αναρωτηθείς τι έκανα εγώ σήμερα υπέρ της ισότητας και της ελευθερίας;

Αν, ωστόσο, δεις την ελευθερία ή την ισότητα, ως ανεξάρτητα αγαθά και αναζητήσεις όχι τον κοινωνικό δρόμο προς αυτά, αλλά την πραγμάτωσή τους αποκλειστικά ως προς τον εαυτό σου εδώ και τώρα, στην πραγματικότητα εχθρεύεσαι την δημοκρατία. Αν πάλι δεν συνειδητοποιείς πως η τέλεια δημοκρατία ως ενσάρκωση της δικαιοσύνης και της αρμονίας στις κοινωνικές σχέσεις θα κατέστρεφε τον ίδιο της τον εαυτό, είναι πιθανόν να καταφύγεις σε αντιδημοκρατικές συμπεριφορές, προβάλλοντας την ίδια στιγμή μια σθεναρή δημοκρατική συμπεριφορά! Η δημοκρατία, φίλε μου, είναι πάντα ένας ανεξερεύνητος πολιτικά δρόμος δίχως τέλος, έχοντας μόνον έναν ιδεολογικό (άπιαστο) στόχο, τον σοσιαλισμό. Στον βαθμό που ο σοσιαλισμός είναι ανεκπλήρωτος στόχος και μόνον, έχει έννοια ο δρόμος της δημοκρατίας. Άρα, το ερώτημα μεταβάλλεται, αντί για «τί έκανες εσύ για την πατρίδα», ή «τί έπραξες εσύ σήμερα για την επανάσταση», σε τί έκανες εσύ σήμερα για να ανοίξει ο δρόμος της δημοκρατίας στην πατρίδα (σου) και στην Ευρώπη (σου);

Τι πρόσφερες εσύ σήμερα για την δημοκρατία;